ქართული ანდაზები

# ა ბ გ დ ე ვ ზ თ ი კ ლ მ ნ ო პ ჟ რ ს ტ უ ფ ქ ღ ყ შ ჩ ც ძ წ ჭ ხ ჯ ჰ

ა

ა, ბატონო ბაწარიო, დავით მეფეს გასწავლიო.
ა, დათვი და ა, კვალი!
აასვენა, აღარ დაასვენა.
ააფრინე ალალი, რაც არ არი - არ არი
აბდალი თავის პატრონის ფეხებს მეტი ჯაფა აქვსო
აგრე არ უნდა, თაყაო, შენ რომ მამული გაჰყაო.
აგორებული ქვა ხავსს არ მოიკიდებს
ადრე ამდგარი ჩიტი ნისკარტს იწმენდს, მძინარა - თვალებს იფშვნეტს
ადრე ამდგარსა კურდღელსა, ვერ დაეწევა მწევარი
ავი კაცი თავისთავის მკვლელია
ავი შემნახავი ქურდზე უარესიაო.
ავი შვილი დედმამის მაგინებელიაო.
ავი ძაღლი არც თითონ შეჭამს, არც სხვას შეაჭმევსო
ავმა რა ქნა - ავის მეტი
ამირან გულში მღეროდა - ყმანო ბანი მითხარიო
ამღვრეულ წყალში თევზი ადვილად დაიჭირება
ან ვირი დარჩება, ან ვირის პატრონი
არ გათეთრდება ყორანი, რაც გინდა ხეხო ქვიშითა
არ მინდამ ცხრა ხინკალი შესჭამაო
არ უგვარობს მწყერსაო, არ შახდების ხესაო
არა გყავდეს მოახლეო, თავი მოიმოახლეო
არა მკითხე მოამბეო, მიტყიპე და მიაგდეო
არმად ნაშოვნი - არმად წახდებაო
არწივს საკენკით ვერ გააძღობო
ასი კაცი ცხენს კაზმავდა, "ვაი უკაცობასაო
ასჯერ გაზომე და ერთხელ გაჭერიო
აქლემი ისე არ დავარდება, რომ ვირის საპალნე არ აიკიდოს
აქლემის ქურდი და ნემსის ქურდი, ორივე ქურდიაო
აღმართი და დაღმართიო, არც ერთია წაღმართიო
ახალი ცოცხი კარგად გვის, ძველი მოატანს ქვიშასა
არა შეჯდა მწყერი ხესა, არა იყო გვარი მისი

ბ

ბავშვი არ დაბადებულიყო და აბრამს არქმევდნენო.
ბავშვის პირით სიმართლე ღაღადებსო
ბავშვს ჰკითხეს, რათ სტირიო, გამდის და ვტირიო
ბარი-ბარსა, თოხი-ტარსა
ბაყაყი ხალიჩაზე დააბრძანეს, ისკუპა და ისევ გუბეში ჩახტაო
ბაყაყმა ფეხი აიშვირა მეც ნალი დამაკარითო
ბაძვა სჯობია შურსაო
ბებიას გამომცხვარი კვერი ტკბილიაო
ბედაურები დაწყდაო, ვირს მოედანი დარჩაო
ბედაური ცხენი მათრახს არ დაიკრავსო
ბედი მომეც და სანეხვეზე გადამაგდე
ბევრი რათ უნდა დედასა, ერთი სჯობს სახელოვანი
ბევრის მდომმა ცოტაც დაკარგა
ბევრის მცოდნე ბევრჯერ შეცდებაო
ბერს ბერობა შეშვენის და ერს ერობა
ბრმა, თვალხილულს ატყუებდაო
ბრმა რას სჩიოდა და _ ორთავ თვალსაო!
ბრმათა შორის ცალ თვალიო, არს პირველი სარდალიო
ბრმამ ბრმას უთხრა „ჭიტა“ო
ბრმას ცოლი მოუკვდა - როგორ გავაგებინოთო? - გვერდს რომ აღარ მოუწვება, ხომ გაიგებსო
ბუტიას კერძი გემრიელიაო
ბედნიერს უწვიმდეს, უბედურს-უქროდესო

გ

გავიქეცი ქაჯიანს მეძახიან, დავდგები - ბანდიანსაო
გამგონი გაიგონებსო
გამშველებელს მოხვდებაო
გარეული მოვიდა, შინაური დააფრთხო

გაცემულ სიკეთეს ხალხი არ ივიწყებს
გაჭირვება მიჩვენე და გაქცევას გიჩვენებო
გეშინოდეს იმისა, ვისაც შენი ეშინიანო
გველი გარედანაა ჭრელი, ადამიანი შიგნიდან
გველმა კანი გაიძრო, მაგრამ გული გველისა შერჩაო
გვყავს არ ვაფასებთ, დავკარგავთ და ვსტირით
გიჟს ნურც ჰკითხავ, ნურც დაუჯერებ
გლახა გლახას წაეკიდა ორივ წყალში ჩავარდაო
გლახას კიტრი მისცეს, გამოართო და თქვა: რაღა დასეტყვილი მერგოო
გულკეთილობა კაცს ააშენებს, ბოროტება კი დააქცევს
გონიერსა მწვრთნელი უყვარს,უგუნურსა გულსა ჰგმირდეს

დ

დაბალსა მტერსაც ეკრძალე, ღვარსა ჰგავს დაღმამდინარსა
დავლიე ღვინო, მან მომკლა, არა და მისმა სურვილმა
დავრდომილს წიხლი კი არა, შველა უნდაო
დათვს ყურები დააგლიჯეს, თაფლთან ვერ მიიყვანესო, მერე კუდიც მოაგლიჯეს, ვეღარ გამოიყვანესო
დაკარგული ძროხა ცხრა ლიტრს იწველიდა, დაუკარგავი კი ერთ ჩარექსაც არაო
დამალულმა ჭირმა მოჰკლა კაციო
დაუჩვეველს ნუ დააჩვევ, დაჩვეულს ნუ გადააჩვევ
დედა იკითხეთ და კვიცი ისე იყიდეთ
დედის წინ გამქცევ კვიცსაო, მგელი გამოჰკრავს კბილსაო
დიაცთა უნდა იტირონ, მამაცთა - შური იძიონ
დიდ აღმართს დიდი დაღმართიც მოსდევსო
დიდ ხეს დიდი ნაფოტი დასცვივაო
დიდი კაცის ნაჩუქარი, მალე უნდა გადაყლაპო
დღემეხვალიე კაცსაო, თოვლი მოუვა კარსაო

ე

ელაპარაკე რეგვენსაო, ურახუნე კედელსაო
ენას ძვალი არა აქვსო, სიტყვას ბაჟი არა აქვსო
ერთ კაცს სოფლიდან აძევებდენ და ის კი მამასახლისობას თხოულობდაო
ერთი თხილის გული ცხრა ძმამ გაიყოვო
ერთი ენძელა გაზაფხულს ვერ მოიყვანს
ერთი კაკლისთვის ქვას არ ისვრიანო.
ერთი კარი რომ მიიხურება, მეორე გაიღება
ერთი მგელი კვდება, მაგრამ სხვა ათასი ლეკვი რჩება
ერთი მერცხლის ჭიკჭიკი გაზაფხულს ვერ მოიყვანსო
ერთი ძაღლი ორ კურდღელს ერთად ვერ დაიჭერს
ერთმა თაგვმა ცხრა ქვევრი წაბილწაო
ერთმა წუწკმა ღორმა ასი ღორი გასვარაო
ერთმანეთისა ჯაბრითა, სახლი აივსო ნაგვითა
ეს ქათამი ჩვენსას კაკანებს და სხვაგან კვერცხსა სდებს
ეს ქვეყანა კიბეა: ზოგი ადის, ზოგი ჩამოდის
ერთი თხილის გული ცხრა ძმამ გაიყო

ვ

ვაი, ქონავ, ვაი უქონლობავ!
ვაი - ძველის გამგდებს და უი ახალის მომგდებსო
ვაის გავეყარეო, უის შევეყარეო
ვალმა სთქვა: ჭუჭრუტანაში შემოვძვრები და კარებში კი ვეღარ გავეტევიო
ვარდი უეკლოდ არავის მოუკრეფია.
ვაჟკაცად ისა სჯობია, ვინც თავმდაბალი და მართალიაო
ვაჟკაცი სადაც შერცხვება, მისი სამარეც იქ არის
ვერიდებოდი ღოლოსა, შემომხვდა ღობის ბოლოსა.
ვეშაპი ისეთს არაფერს ჩაყლაპავს, მონელება არ შეეძლოს.
ვიდრე ჭკვიანი დაფიქრდეს, გიჟი ხიდს გადაირბენსო
ვინც აკაკუნებს, კარს იმას უღებენო
ვინც გააჩინა თხა, მან მოუგრიხა რქა
ვინც დაიზარაო, არც გაიხარაო
ვინც მალე სჭრის, ის დიდხანს ნანობს
ვინც პატარა რამეს ვერ დააფასებს, ის ვერც დიდის ფასს მიხვდება
ვინც ქარს სთესავს, ის ქარიშხალს მოიმკისო
ვინც ცას ორმოდან უყურებს, ცოტას ხედავსო
ვინც წყალზე გადო პატარა ხიდიო, მადლი ჰქნა ერთობ დიდიო
ვირისაგან წიხლი არ უნდა გეწყინოს
ვირმა ნარი მოიტანა, დაჯდა და ისევ თვითონ დახვრიმა
ვისაც რახარუხი ეჯავრება, სამჭედლოში ნუ შევა

ზ

ზამთრის მზე ყვავილს ვერ მოიყვანს
ზარმაცისათვის ყოველი დღე უქმეა
ზოგი ფრინველის ხორცსა სჭამენ, ზოგს კი ხორცს აჭმევენ.
ზოგი ცხოვრობს ბედითა, ზოგი ვერც გაჭირვებითა
ზოგის სიცოცხლე ვერცხლია, ზოგისა კი - ცეცხლიაო.
ზოგისა ბამბა ჩხრიალებს, ზოგისა კაკალიც არა.
ზოგსა კაცსა კაცი ჰქვიან, ზოგსა კაცსა კაცუნაო
ზოგჯერ გაქცევაც კაი ბიჭობააო
ზოგჯერ ტყუილი, მართალს სჯობიაო
ზურგთ უკან ხელმწიფესაც უძრახავენ
ზღვა ფაფად იდგა, უბედურს კოვზიც არ ხვდაო

თ

თაგვმა თხარა თხარაო, კატა გამოთხარაო
თაგვს ბუმბულში აწვენდნენ და ის მიწის სოროში მიძვრებოდაო
თავის ბედს კაცი ვერ შემოუვლის.
თავის დამკარგველი - თმას დასტიროდაო
თევზმა თევზს უთხრა: - ცოტა იქით მიიძარიო, - საით მივიძრა, ორივენი ერთ ტაფაში ვიწვითო
თვალი სარკეა კაცისა, შიგ ბევრი რამა ხატიაო
თვალი უნებურიაო
თოფი მეთოფეს და მეთოფე - სოფელსაო
თუ თვალით ვერ დაინახო, ყურით გაგონილს ნუ დასდევო
თუ კაცმა არ გაიფხაკუნა, ისე ვერ იცხოვრებს
თუგინდ უკუღმა დაჯექი ოღონდ სწორე სთქვიო
თუ ორმა იცის - ღორმაც იცისო
თუ სარკე არა გაქვს, წყალში ჩაიხედე
თუ ღმერთი მწყალობს, - ეშმაკები ვერას დამაკლებენო
თხა გავყიდე, თხა ვიყიდე, სარგებელი ვერა ვნახე

თხამ მღვდლობა მოინდომა, აქაოდა გრძელი წვერი მაქვსო

ი

იანვრის ქურდი მარტში გამოჩნდებაო.
იაფფასიან ხორცს ძაღლი არ შეჭამსო.
იაფი ყველაზე ძვირად დაგიჯდებაო.
იმედიანი შიმშილიც კარგიაო.
იმერელმა ნემსი იყიდა და ქარში ეფარებოდა, ქარი შუაზე გამიყოსო.
იმერელს ჰკითხეს: ყველაზე მძიმე რა არისო და - ცარიელი მუცელიო.
იმის მადლი მე ვიცი, თუ ხატი ჩემი შეჭედილია.
იმისთანა სიტყვა სთქვი, რომ ხვალ იმ სიტყვამ არ გაგაწბილოსო
ინდიშვილი, მინდიშვილი, რაც დედ-მამა - იგი შვილი.
ის უჯობს მამულსა, შვილი რომ სჯობდეს მამასა
ისარი და პირის სიტყვა, გასტყორცნი არ დაბრუნდება
ისე მგელი არ მოკვდება, რომ თხის დასამარხად გახდესო
ისეთი გოდორი დასწანი, რომ შენ შვილისშვილებსაც გამოადგესო
ისე გაება, როგორც ჩიტი კაკანათში.
იხარე, ჭერო, იმრავლე, ერო!
იხარე, ჭერო, მოკვდი, მტერო!

კ

კაი კაცი გლახა კაცთან წახდება
კაი კაცს ბევრი ეპატიჟება, ცუდს – არავინო
კაი შეგირდი ოსტატის გულის ვარდია
კაი ცხენი დეზს არ ირტყამს და კაი ხარი - შოლტსაო
კაისათვის კაი ვის უქნია
კამეჩი წუმპეს წაიქცა, თავის ამინდი ჰგონია, ლაფში ჩაფლული ურემი შინ მიტანილი ჰგონია
კარგ მთქმელსა კარგი გამგონიც უნდა
კარგი შვილი დედის გულის ვარდიაო.
კარგი ჰქენი, ქვას დადევი, გაიარე წინ დაგხვდება
კატას თევზი უყვარდა, მაგრამ ფეხის დასველება ეზარებოდა
კაცი ბჭობდა ღმერთი იცინოდაო
კაცი თავის თვალში ძელს არა ხედავს და სხვის თვალში ბალანსაც დაინახავს
კაცი კაცის წამალიაო
კაცი რო დაითვრებაო, ორი კაცის ტოლა გაიზრდებაო
კაცი სანამ არ მოკვდება, მისი საქმე არ გამოჩნდებაო
კაცი უნდა კაცად იყვეს, სანთელსავით თვით დაიწვას და სხვას გზასა უნათებდეს
კაცი უნდა ხერხი იყოს, გაჰქონდეს და გამოჰქონდეს, განა კაცი ეჩო არის, სულ თავისკენ მიითლიდეს
კაცი ცხენს ვერ მოერია და უნაგირი დაამტვრიაო
კაცის გვარი ფუჭია, თუ არა აქვს ნიჭია
კაცს კაცი უნდა გერქვას, თორემ ულვაში კატასაც აქვსო
კაცი კაცითაო და ღობე – ქაცვითაო.
კაცს როცა არ უნდა, რიყეზე ისე გაივლის, ქვას არ დაინახავს
კაცს საქმე გამოსცდის და ცხენს გზაო
კვიცი გვარზე ხტისო
კლდესაც გაარღვევს წყლის წვეთი, თუ ერთ ადგილას სცემს მარად
კოკა წყალზე გატყდება, ქურდი ქურდობაში მოკვდება
კუმ ფეხი გამოყო, მეც ნახირ-ნახირაო

ლ

ლამაზი ქალი ცოლად შეირთე - წყალში გადავარდიო.

ლამაზი ცოლის პატრონსა უნდა ჰყავდეს ძაღლი ფრთხილი, ან თითონ უნდა ფრთხილობდეს, ან იმისი დედამთილი
ლაშქრის შეყრა თუ გინდა, ბუკი უნდა დაკრაო
ლოთი კაცის ბედი დღეში სამჯერ გაიხსნებაო.
ლუკმა მაშინაა ტკბილი, როცა კაი კაცობითაა ნაშოვნი
ლხინში ნაბიჯით წადი, ჭირში სირბილით

მ

მადლი ჰქენი, მარილიც მოაყარეო
მამა ნახე, დედა ნახე, შვილი ისე გამონახე, თუ ზრდით არ შეიცვალა, წინ უძს მშობელთ გზა და მახე
მამალს უთქვია: მე კი ვიყივლებ და გინდა გათენდეს, გინდ-არაო
მამამ შვილს ვენახი აჩუქა და შვილმა მტევანიც აღარ მიაწოდა
მარტოხელა კაცი პურის ჭამაშიაც ბრალიაო
მარჯვე კაცისთვის სასჯელი - უსაქმობა არისო
მაღალი არ მოდრკა, დაბალი ვერ შესწვდა
მაძღარს მშიერიც მაძღარი ეგონაო
მგელი არ მოიშლის მგლობასო, კაი ყმა მამაცობასო
მგელი დანარჩენს ტიროდა, პატრონი წანაღებსაო
მგელმა კბენა არ იცოდა, ადამიანმა ასწავლაო
მგელს მგლურად დაუხვდი და მელას მელიურადო
მგზავრის დგომა - ცდომააო
მგლის თავზე სახარებას კითხულობდნენო, ის კი მაინც ტყისკენ გარბოდაო.
მგლის შიშით ცხვარი ვის გაუწყვეტიაო
მდიდარს უთხრეს: მშვიდობაშიო, ღარიბს უთხრეს – ვინ გაჩუქაო

მეზობელმა რომ მარილი გთხოვოს, თუ მარილი არა გქონდეს, მარილიანი სიტყვა მაინც უთხარიო
მეზობელო კარისაო, სინათლე ხარ თვალისაო
მელამ თავისი კუდი მოწმედ მოიყვანაო
მელას რაც აგონდებოდა, ის ეზმანებოდაო
მელია სადაც წავა, კუდიც იქ გაჰყვებაო
მექოთნის ნება არ არის, საიდანაც უნდა იქით გაუკეთებს ქოთანს ყურს
მთქმელი არ იქმს, მქნელი არ იტყვის
მიზეზ-მიზეზ - დოს მარილი აკლიაო
მოვიდა სეტყვა, დახვდა ქვა
მოთმინება - სამოთხის გასაღებია
მომეც ბედი და - გინდ სანაგვეზე გადამაგდეო
მომრევის მომრევი არ დაილევაო
მოყვარული ცოლ–ქმარი თოხის ტარზე დაეტევაო
მოჩქარეს მოუგვიანდესო
მტერი მოყვრულად მოსული, მტერზედაც უარესია
მტერმა მტრის ამბავი თუ იცის, მასთან ბრძოლა არ გაუძნელდებაო
მტერს მტრულად დაუხვდი და მოყვარეს მოყვრულადო
მუნჯის ენა მუნჯის დედამ იცისო
მშიერი ძაღლი პატრონს უკბენსო

ნ

ნასწავლი კაცი სოფლისთვის კარგია, უსწავლელი კი ბარგია
ნაქებმა კატამ თაგვი ვერ დაიჭირა
ნაყიდს გემო არა აქვსო
ნაცარქექია ღონეს იქადნებოდაო
ნემსის ოდენა ჭუჭრუტანაში ერთი ურემი სიცივე შევაო
ნუ გეშინია სიკვდილისა, გეშინოდეს სირცხვილისა
ნუ დასცინი სხვასაო, გადაგხდება თავსაო
ნუ ეძალები წყალდიდსა, გირჩევს მოსძებნო ფონია
ნუ იქმ ავსა და ავისაც ნუ გეშინიაო

ო

ობოლი გაზრდას მოელის, ღარიბი - გამდიდრებასო
ობოლს ერთი კვერი შეხვდა, ისიც გატეხილიო
ობოლსა ჰკითხეს - რომ გაიზრდები რას იზამო? - ვინც გამზარდა დედას ვუტირებო
ოდეს მაშვრალს მოსწყურდების, მაშინ წყალი ღვინოდ ღირსო
ომიანობა ზოგს ააშენებს, ზოგს გადააშენებს
ომიანობა რომ არ იყვეს, გამარჯვებას პატივი არ ექნებოდაო
ომში ნაცადი ხმალისა იმედი გქონდეს სახლშიო
ომში რა სჯობიაო, და-რაც ხელში მოგხვდებაო
ორი პურაძვირი კაცი - ერთმანეთის მიბაძვით სიმშილით დაიხოცაო
ოფოფს თავით იცნობენ, კარგ საქმეს ბოლოთიო
ოქრო პატარაა, მაგრამ ძვირად ფასობსო

პ

პაპის ნაჭამმა ტყემალმა შვილიშვილს მოსჭრა კბილია
პატარა თუ არ გაიზარდა, დიდი როგორ იქნებაო
პატარა ეშმაკმა დიდი ეშმაკი აცდინა
პატარა ვიყავ დიდისა მეშინოდა, დიდი გავხდი, პატარისა მეშინიანო
პატარძალმა კოკა გატეხა და - ნეტავი ბავშვი მყავდეს, იმას დავაბრალოო
პატივს ნურც მოითხოვ და ნურც დაითხოვო
პატიოსნება უენოდ ლაპარაკობს
პირველი მოჩივარი ბატონს მართალი ეგონაო
პირველი ნახვა ცნობაა, მეორე ნახვა - ძმობაა
პირში მაქებელი ეშმაკის მოციქულია
პური და ღვინო ძველი ჯობია, ბატონი კი - ახალიო

ჟ

ჟანგი რკინასა სჭამს, დარდი გულსაო
ჟინიანი კაცი წინ ვერ წავა ვერც ერთ საქმეში
ჟამი ჟამითა, თორემ წირვა ნიადაგ იწვისო

რ

რა გაათეთრებს ყორანსა, რაც გინდა ხეხო ქვიშითა
რა ზღვას დაუხრჩვიხარ, რა ცვარსაო
რა რომ ბოძი წაიქცევა, სახლკარიცა დაიქცევა
რა ქვეყანას მოხვიდე, იქაური ქუდი დაიხურეო
რასაც დასთეს, იმას მოიმკი
რასაც ვერ შესწვდები, ნუ შეეწოდები
რაც არ მერგებაო, არც შემერგებაო
რაც მოგივა დავითაო, ყველა შენი თავითაო
რაც ფხიზელს ფიქრში აქვს, ის მთვრალს ენაზეო
რეგვენი ბრძენზე ბრძენია, რაშიაც გამოცდილია
რკინა სანამ ცხელია, მანამ გაჭედეო
როგორც ჰქუხს, ისე არ სწვიმსო
რომელი მგელიც მე არ შემჭამს, დაე დიდხანს იცოცხლოსო
რატო მოხვედი რო დამაძინოო ? არაო რატო გგონიაო

ს

სადაც არა სჯობს - გაცლა სჯობს კარგისა მამაცისაგან
სადაც არის დიდი ღომი, იქანაა ჩემი ომი
სადაც დაბალი ღობეა, ყველა მას გადაქელავსო
სადაც ცული ვერ გამოდგება, იქ პატარა ხერხს გააქვს და გამოაქვს ხოლმე
სადაც ხეს გათლიან, ნაფოტიც იქ დაცვივაო
საზიარო ყანა ჩიტს მოუჭამიაო
სალამი მტერსაც არ დაეჭირებაო
სამოსელს ნაწიბური გაუსინჯე და შვილს - დედ- -მამაო
სამწყოს უმწყესოდ მავალსა შესჭამს ტურა და მგელიო
სამხედრო ძალაა - ხმალი და ფარი, ნასწავლის ძალა კი - ცოდნა და ენა
სანამ თონე ცხელია, პურიც მანამდე გამოაცხვე განელდება - აღარ გამოაცხობს
სანამ ჭკვიანი დაფიქრდა, ცეტმა გარდავლო მთები
საოხრეზე ნაშოვნი სატიალოზე დაიხარჯაო
საქონელს თვალი სჭამსო
საშოვარი კარგია, ნაშოვარი ძვირფასი
საჭმელი ერთი დღისაი, სახელი - ასი დღისო
სახელის გატეხას, თავის გატეხა სჯობიაო
სახელი სჯობს ქონებასა და უფლება - მონებასა
სვინდისს კბილები კი არა აქვს, მაგრამ კბენა კი იცის
სიზარმაცე სიღარიბის გასაღებიაო
სიკვდილმა სთქვა: ერთი ისეთი ვერ მოვკალი, რომ სხვა რამეს არ დააბრალონო
სირცხვილი - სიკვდილიაო
სირცხვილს სიკვდილი სჯობია და ორივე ერთად კი ჯოჯოხეთიაო
სიტყვა ადვილია, ქმნა კი - ძნელი
სიტყვა უსაქმოდ მკვდარია
სიფრთხილეს თავი არ ატკივაო
სიცილით დაკარგული - ტირილით ვეღარ დაიბრუნესო
სიხარბემ რა ნახა - ყველა დაჰკარგა
სოფელი ღონიერია, თუ კაცი გონიერია
სულ ოქრო როდია, რაც ბრჭყინავს
სწავლა გონების საზრდოა და ჭკუის წარმმატებია
სჯობს უჭმელობით სიკვდილი, საყვედურითა ჭამასა
სხვა სხვისა ომში გმირია
სხვათა ჭირიო, ღობეს ჩხირიო
სხვისი ლუკმა გემრიელია

ტ

ტირილითა და გლოვითა მტერი არ შეშინდებაო
ტკაცა-ტკუცი ბევრია, ნაკვერჩხალი კი არა სჩანს
ტკბილი სიტყვა რკინის კარს გააღებს
ტკბილი სიტყვითა მთას ირემი მოიწველაო
ტრაბახი უგვიანი კაცის საქმეაო
ტყემ თქვა: ცულმან გვდვა მუსრია, ტარი კი ჩვენგან უყრია
ტყუილი თავიდანვე ეშმაკის მოგონილია და მისთვის ყველგან გასავალი აქვსო
ტყუილის თქმასაც მოხერხება უნდაო
ტყუილს მოკლე ფეხები აქვს

უ

უპატრონო ეკლესიას ეშმაკები დაესიაო
ურემი მძიმეა, მაგრამ ტვირთს კი ამსუბუქებსო
ურემი რომ გადაბრუნდება, გზა მაშინ გამოჩნდება
ურემს რომ ძალა დაადგება - ჭრიალს დაიწყებს
ურჯულომ დაიფიცა, რჯულიანმა დაიჯერაო
უსწავლელი ქვაზე დაჯდა, ქვა-ქვაზე დაემატა

ფ

ფათერაკს თვალი არ უჩანს
ფარა რომ მობრუნდება, კოჭლი ცხვარი წინ მოექცევაო
ფეხს საბნის დაგვარ გაშლა უნდა
ფეხსაცმელი მოხუცს ქუსლში გაუცვდება, ახალგაზრდას - ჭვინტშიო
ფინთს უთხარი კარგი ხარო, კარგი თავათაც კარგიაო (მოხეური)
ფიცი მწამს, ბოლო მაკვირვებს
ფლანგვით თუ იცხოვრე ახალგაზრდობისას, სიმშილით მოჰკვდები სიბერისას
ფონი გასავალს დალოცე
ფული პატარა ღმერთიაო

ქ

ქარის მოტანილს ქარი წაიღებსო
ქარს დათეს, ქარიშხალს მოიმკი
ქათამი რომ წყალს დალევს, ზევით ღმერთს შეხედავს - ღმერთო შემარგეო
ქათამმა უთხრა კვერცხსაო, ეგრე ვიყავი მეცაო. იმდენს გავედრებ ღმერთსაო, ჩემსავით გაგხდი შენცაო
ქათმის მომჩივანს ინდოური კალთაში უნდა გყავდესო
ქაჩალი სავარცხლის გაძვირებას სჩიოდაო
ქაჩალს სავარცხელი უხაროდაო
ქვა თავის ადგილზე მძიმეა, რო დაიძვრის - გამსუბუქდება
ქვა ააგდო და თავი შეუშვირაო
ქვეითი ცხენოსანს დასცინოდა
ქვევრს ჩავძახე - ამომძახა: სულელო, ნუ მაწუხებო
ქვეყანა იქცეოდაო, ტურას ქორწილი ჰქონდაო
ქვეყანა ჩალით დახურული როდია
ქვეყნიერების დანგრევის მოლოდინში თხუნელამ თვალები დაითხარა: სულ ერთია, აღარ გათენდებაო
ქმარი ციხეში მიჰყავდათ, ცოლი კაბას უბარებდაო
ქორი ქორსა სჩეკს, ძერა ძერუკასაო
ქრთამი ჯოჯოხეთს ანათებსო
ქურდი თავის სახლს ვერ ააშენებს სხვისას კი დააქცევს
ქურდმა ქურდს მოჰპარა და ღმერთმა გაიცინაო
ქურდს ფიცი პირზე აკერიაო
ქურდს ქუდი ეწვისო
ქუხილით წვიმა არ მოვა, ხმის დაგდებითა - ლაშქარი

ღ

ღამემ გაიარაო, ამაგმაც ჩაიარაო.
ღამის ერთი ცხვირის დაცემინება ხეირია.
ღამის ქურდს დღისით დაიჭერენო.
ღარიბ კაცს ხეირიანი შვილი რომ ყავდეს, ღარიბი აღარ იქნებაო.
ღარიბი კაცის პურის ჭამა მადლიანიაო.
ღარიბი ქალი და კაცი დღეში ცხრაჯერ მოკვდებაო.
ღარიბის ლუკმა ტკბილია
ღვარძლის მთესველი ვერ მომკის იფქლასა ბასრი ცელითა
ღვინით გალახულს ჯოხით გალახული სჯობიან
ღვინო არსად იყო და ეშმაკები ტიკს ალბობდენო
ღორი რომ გასუქდება, ნეტა მგელს დამაჭიდაო

ყ

ყბედი ვინ მოღალა და მუნჯმაო
ყვავი თვითონ ყარდა და ბუდეს იცვლიდაო
ყვავს არ ჰქონდა, ბუს აძლევდა
ყვავს ბახალა უკვდებოდა და ბუს მიუგდო – დიდი თავი გაქვს და იტირეო
ყვავს რომ კაკალი გააგდებინო, ისიც საქმეაო
ყველა ბუზი ბზუის, მხოლოდ ფუტკართან ყველა სტყუისო
ყველა გლახას დიდი გული აქვს
ყველა დაბალ ღობეზე გადადის
ყველა თავის ბედის მკვერავია
ყველა კაცი სიკვდილის შვილია
ყველა ძაღლი თავის კართან მამაცია
ყველაზე უბედური ის არის, ვინც უბედურებას ვერ აიტანს
ყველანი ბედნიერებას ვნატრობთ და იმას კი არ ვაკეთებთ, რაც ადამიანს აბედნიერებს
ყველაფერი დაიქცევა კეთილი საქმის მეტი
ყველაფერი დროს ელის, დრო კი - არაფერსო
ყველი და პური - კეთილი გული
ყმაწვილებს სათამაშოებით იტყუილებენ, მოზრდილებს - ფიცითაო
ყოველ კაცს თვითეული რამ წუნი აქვსო
ყრუს და ბრმას ცოლი მოუკვდა - როგორ გავაგებინოთო - გვერდს რომ აღარ მოუწვება - მაშინ ხომ გაიგებსო

შ

შავი ცხვარი ბანვით მოჰკლეს, თეთრი - დაუბანლობითო.
შეგნებულ კაცს მონა გაუხდი და შეუგნებელ კაცს საყვარელ კაცადაც ნუ გაუხდებიო.
შეგნებულთან ომი სჯობია, შეუგნებელთან პურის ჭამასო.
შეგნებული მტერი გირჩევნოდეს, შეუგნებელ მოყვარესო.
შენ დაუკარ, მე მიამა, მე დაუკარ, შენ გიამა.
შენ რას იკვეხი მამულო, ყანა ამინდის შვილია.
შენ რომ სასწავლოდ მიხვიდოდი, მე ნასწავლი მოვდიოდი.
შენახულს შემნახავი უნდა სჯობდეს.
შენი თუ არ იცოდე, სხვისი უნდა დაიჯეროო.
შენი კარი გააღე, სხვისიც ღია დაგხვდება.
შენი ჭირიმეთი შვილი არ გაიზრდება.
შენც იგი უყავ სხვასაო, რაც ირგებს თავსაო.
შეცოდება თუ შეგიძლია, მონანიებაც შეიძელიო.
შვიდჯერ თვალი გადაავლე, ერთხელ ხმალი გადაავლე.
შვილი, მომდურე დედისა, ურჩია თავის თავისა.
შვილმა რომ დედის გულისთვის ხელის გულზე ერბო-კვერცხი მოიწვას, მაინც დედის ამაგს ვერ გადაიხდის.
შიშველი ას კაცთ ძარცვეს, ძარცვეს და ვერ გაძარცვეს.
შინ მოუსვლელი და მკვდარი ერთიაო.
შინ შვილები გიტიროდეს, გარეთ ტაბლას რა უნდაო.
შიში მიჩვენე და მუხლს გიჩვენებო.
შუბი ხალთაში არ დაიმალებაო.
შურიან კაცს მეზობლის ვარდი თვალში ეკლად ესობოდაო.
შურიანები იხოცებიან, შური კი ისევ რჩებაო.

ჩ

ჩათრევას ჩაყოლა სჯობიანო
ჩამოხრჩობილის ოჯახში თოკზე ვინ ილაპარაკებსო
ჩემი ენა - ჩემი მტერი, იგივ მეგობარი ჩემი
ჩემი მტერი ჩემი სვინდისიაო
ჩემი სიცოცხლე რომ სულ სახლი ვაგო, შიგ როდისღა შევიდეო?
ჩემმა დაჭედილმა ჯორმა წიხლი ისევ მე მესროლაო
ჩემს თავზე მარტო წისქვილი არ დატრიალებულა
ჩემს იქით თოფი გინდა კუნძს მოხვდეს და გინდ კაცსაო.
ჩვევა რჯულზე უმტკიცესიაო.
ჩვენსა მოხვალ - ღვინოს ყლუჭავ, თქვენსა მოვალთ - თვალებს ხუჭავ
ჩიტს აფრენა უნდოდა და აფრთხობას ელოდაო
ჩხავანა კატა მახეში გაბმულ თაგვზე გაიმარჯვებსო
ჩხუბში ისეთ სიტყვას ნუ იტყვი, რომ შერიგებაში შეგრცხვესო

ც

ცა ქუდად არ მიაჩნია, დედამიწა ქალამნადო
ცალ-ცალკე მომჩივანი ბატონს მართალი ეგონაო
ცალთვალა ხარს ორთვალა ხარის ნამუშევარი თავისი ეგონაო
ცალი ხელით ტაში ვერ დაიკვრებაო
ცარიელი კაცი ქვაზე მაგარიაო
ცარიელი ტომარა ფეხზე ვერ დადგება
ცას არავინ შეაბერდება
ცას ქვეშ რაც კაცია, ყველა სიკვდილისააო
ცდა ბედის მონახევრეა
ცერცვი კედელსა, სწავლა რეგვენსა
ცეცხლიდან გაქცეული წყალში დაიხრჩოო
ცეცხლის პატარა ნაპერწკალი დიდ ხორას გადასწვავსო
ცეცხლს ნუ ეხუმრები, წყალს ნუ ერწმუნები
ცეცხლს ხელს ვკიდებდი და გულსა მწვავდაო
ცვილი რკინად არ გამოდნების
ცისარტყელას დარი მოსდევსო
ციხე შიგნიდან გატყდებაო
ცოდვა კაცს არ მოასვენებსო
ცოდნა კაცს არ ამძიმებს და არც დაეკარგებაო
ცოდნა სამოთხეა და არცოდნა - ჯოჯოხეთი
ცოდო კაცს არ დააყენებს
ცოლ-ქმრის ჩხუბი რეგვენს მართალი ეგონა
ცუდად სიტყვას ნუ დახარჯავ, ვერ შეიგნებს ბრიყვი კაცი
ცუდად ჯდომას, ცუდად შრომა სჯობიან
ცუდი სიტყვა ხანსა გრძელსა, ვერ გაივლის - უთქვამს ბრძენსა
ცხენს მისივე ფეხები იპარავსო
ცხვარი ცხვარია, და, თუ გაცხარდა, ცხარეაო

ძ

ძალა ერთობაშია
ძალა აღმართსა ხნავს
ძალად ბედს ვერავინ იშოვნის
ძალას რიგზე მოხმარება უნდაო
ძაღლი ვინც მოჰკლას - იმანვე უნდა გაათრიოსო
ძაღლი შინ არ ვარგოდა და სანადიროდ გარბოდაო
ძაღლი ძაღლის ტყავს არ დაჰხევს
ძაღლი ხსენებაზედაო
ძაღლი ჰყეფს, ქარავანი მიდის
ძაღლის ხათრი თუ არა გაქვს, პატრონს მაინც დამხათრეო
ძაღლს თავის კარზე დიდი გული აქვს
ძაღლს მიულაქუცე, ჯოხს კი ხელიდან ნუ გააგდებ
ძაღლს რომ გააძაღლებ - გიკბენსო
ძველი თივა ცეცხლია, ძველი ბზე - ვერცხლია
ძველი კაცის ნათქვამიო, ხშირად არის მართალიო
ძილს სასთუმალი არ უნდა, სიმშილსა შეჭამადიო
ძმა ძმისთვისა, შავ დღისთვისო
ძმა თუ არ გყავდეს - სხვა იძმე, უძმოდ სიკვდილი მწარეა

წ

წინა კაცი უკანა კაცის ხიდიაო
წაბაძულობით ვაცი დამაკდაო
წაქეზებით მურია მგელს შეაჭამესო
წინ წყალი და უკან - მეწყერი, - შუაში შენი თავიო
წვიმის შეკავება უფრო ადვილია, ვიდრე გასათხოვარი ქალისაო
წინ მავალი უკან დარჩებაო
წინ წასული ურემი უკან მოღრიჭინებდაო
წისქვილის ქვები ერთმანეთს რომ არ ეხმარებოდეს, ერთმა რამდენიც არ უნდა იბრუნოს ვერას დაფქვავს
წლის საფიქრებელი და წამის საკეთებელიო
წყალი ნაყეს, ნაყეს და ისევ წყალი დარჩაო
წყალი პირველად პატარასაო
წყალი რომ დაგუბდება, აყროლდება
წყალი რომ შენ არ მოგყვეს, შენ მიჰყევიო
წყალი სათავით მონახე
წყალნი წავლენ და წამოვლენ - ქვიშანი დარჩებიანო
დაიზრდებიან ობლები, მამულზე დადგებიანო.
წყალწაღებული ხავსს ეჭიდებოდაო

ჭ

ჭეშმარიტი სიტყვა არასოდეს არ არის სასიამოვნო, სასიამოვნო სიტყვა კი - იშვიათად მართალი
ჭეშმარიტება იმისთვის არის ხანგრძლივი, რომ კაცი იშვიათად ხმარობსო
ჭინჭრის ძირზე ჭინჭარი ამოვაო
ჭინჭრაქა გულაღმა დაწვა: ცა რომ ჩამოინგრეს, ფეხებით დავიჭერო
ჭირისუფალი არ ტირის - მოტირალს რა ეტირება?
ჭკუას რომ არიგებდნენ - არ დასწრებიაო
ჭკუიანისაგან ძაგება გიჯობს სულელის ქებასა
ჭკუა ხანში კი არა, თავშიაო
ჭკვიანი თავის თავს დაემდურება და უტვინო — სხვასაო
ჭკვიანი რომ შესცდება - ბრიყვზე უარესია
ჭკვიანი ჩიტი ორთავე ფეხით გაება მახეშიო

ხ

ხალხი მირბოდეს - გაჰყევი, გაჩერდეს - გაჩერდი

ხალხი ქვევრივით არის, რასაც ჩასძახებ, იმას ამოგძახებს
ხანდაზმულ კაცს სიზმარიც დაეჯერება
ხარბის თვალს მიწა გააძღებსო
ხარი ქირაზე მოკვდება, კოკა კი წყალზე გატყდება
ხარი ხართან რომ დააბა, ან ზნეს იცვლის, ან ფერსაო
ხარს რქით დააბმენ, ადამიანს - ენითაო
ხე ერთი შემოკვრით არ წამოიქცევა
ხე ნაყოფით იცნობება
ხე ფესვითა სდგას, ადამიანი მოყვრითაო
ხელი ხელს ბანს და ორივენი კი - პირსაო
ხემ თქვა: „ცული მე რას დამაკლებდა, შიგ ჩემი გვარისა რომ არ ერიოსო“
ხერხი სჯობია ღონესა, თუ კაცი მოიგონებსა
ხმალსა არ უშლის სიმოკლე, ფეხი წინ წასდგი - გაწვდება
ხუთი თითი აქვს კაცსა, ხუთივ უთანასწორო
ხუმრობაში კაცი მოკლესო

ჯ

ჯერ არ ვარგა ნავში ჯდომა, მერე მენავესთან ბრძოლა
ჯერ არ მინდოდა შობა და მერე სიკვდილი
ჯერ თავო და თავო, მერე ცოლო და შვილო
ჯერ ძილი მერე სიზმარი
ჯოჯოხეთს ერთი მუგუზალი აკლდა და ისიც დაუმატესო
ჯოჯოხეთში ძახილია და გაგონება კი - არა
ჯოჯოხეთს ერთი მაშხალა აკლდაო

ჰ

ჰა პირი და ჰა პურიო.
ჰაი გიდი, ცხრა ნაბადზე რომ ვხტებოდიო.
ჰარამ მწყერს, ხოხობ, კაკაბსა - ჰალალი ქორი სჯობია.
ჰაჩი, ვირო, არტანელო, შეშა - მკვარის მომტანელო!
ჰაცა, ვირო, ნუ მოკვდები, გაზაფხულზე იონჯა ამოვა და მოძოვეო.
ჰკითხე ასსა - ჰქმენ გულისა.
ჰო, შენ ისე გინდა - ნემსი დასდო და სახნისი აიღო.

Wikipedia

ვიკიპედიაში არის სტატია:
ქართული ენა